درختان و گیاهان هرمزگان

درخت کهور

درخت کهور

رخت کهور در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری ایران، هند، استرالیا، آمریکای لاتین، آفریقای جنوبی و در صحرای سوزان امارات متحده عربی می‌روید و توانایی تحمل سخت شرایط آب و هوایی را داشته و در شرایط دشوار کم آبی، با درصد شوری زمین در حد آب دریا نیز رشد می‌یابد و با کمترین توجه، بیشترین سایه را در شرایط اقلیمی گرمسیری فراهم می‌آورد. شاخه‌های کج ومعوج و عدم ریزش انبوه برگ آن در زمستان در سرزمین‌های گرمسیری، آن را درخت انتخابی شهری این اقلیم‌ها معرفی نموده‌است.

درختی است کهن‌سال به ارتفاع قریب به ۱۰ متر و گاه ارتفاعش تا بیست متر نیز رسیده‌است. در بعضی از مناطق صحرایی، شاید بیش از هزار سال عمر کند.

شاخه‌های این درخت سفید کمی مایل به خاکستری است.

درخت کنار

درخت کنار

کُنار (نام علمی: Ziziphus) سرده‌ای از درختان و درختچه‌های تیغ‌دار از تیره عنابیان است. حدود ۴۰ گونه کنار وجود دارد که در مناطق گرمسیری و زیرگرمسیری پراکندگی دارند. میوه این درخت نیز کُنار نامیده می‌شود و خوردنی است.

درخت کنار در عربی و گاه فارسی سدر نیز نامیده می‌شود و در ایران معمولاً برگ‌های کوبیده آن را «سدر» می‌نامند. اما سدر خود درختی متفاوت و مدیترانه‌ای از تیره مخروطیان است که شباهت زیادی با کاج دارد.

کنار درختی است به ارتفاع نزدیک به ۱۰ متر با برگ‌های کوچک و قلبی شکل و کشیده با سه رگبرگ برجسته که گوشوارک آن به خار تبدیل شده‌است.

میوه کنار خوراکی است. کنار میوه مغذی و سرشار از ویتامین K و مقادیر نسبتاً خوبی از ویتامین D3 و محتوی کلسیم، فسفر و آهن و منگنز و روی و پتاسیم است. ارزش غذایی‌میوه کنار از لحاظ پروتیین، مواد معدنی، کلسیم، فسفر، کاروتن و ویتامین از گندم غنیتر و میزان کالری و ویتامین C آن نسبت به لیمو بیشتر است. میوه آن براحتی هضم و اثر ملین‌آور دارد و گوشت میوه آن شیرین و خوشمزه است. کنار در ماه‌های آذر و دی به بازار می‌آید و تا اواخر اسفند عرضه می‌شود. کنار با قیمتی ارزانتر نسبت به سایر میوه‌ها در دسترس است.

درخت کنار مقاومترین درخت میوه به صورت درختچه‌ای کوچک، خاردار با تاج پهن است میوه این درخت تخم مرغی شکل و به اندازه میوه زیتون یا کمی کوچک‌تر است. طعم این میوه ترش مطبوع و شیرین است. این درخت و میوه آن در جنوب ایران کنار نامیده می‌شود و در کتابها به نامهای کنار، سدر، سدره، منبل داوود، سنجد گرجی، نیم، ضال، ببر و شجره النبق نیز خوانده شده‌است. از قدیم از برگ سائیده درخت کنار به‌عنوان ماده پاک کننده موی سر و بدن استفاده شده و هنوز هم در برخی نقاط استفاده از آن متداول است. برگ سائیده کنار «سدر» نام دارد.

برگ‌های کنار را می‌توان خشک و پودر کرده و جهت شستشوی بدن و مو بکار برد. برگ کنار (سدر) حاوی تانن، استرولهای گیاهی مانند بتاسیتوسترول، بتاسیتوسترول گلوکزید و ساپونین ابلین لاکتون می‌باشد. ساپونین موجود در سدر عامل کف کنندگی در برگ کنار است. ابلین لاکتون از دسته ساپونینهای استروئیدی است و به عنوان ماده اولیه برای تهیه هورمونهای استروئیدی می‌توان بکار برد.

درخت گارم زنگی (لوز)

درخت گارم زنگی (لوز)

درخت لوز، گاروم زنگی، لوزهندی، بادام هندی، بیدام نام درختی گرمسیری و میوه دار است که در استان‌های ساحلی جنوب ایران هم‌چون هرمزگان  می‌روید. این درخت بومی جنوب آسیا (هند، بنگلادش و ...) تا گینه نو و شمال استرالیا است.

لوز واژه‌ای عربی به معنای بادام است. در مناطق رویش معمولاً این درخت را بادام (نوعی بادام) نامگذاری کرده‌اند. نام انگلیسی آن بادام گرمسیری (Tropical Almond) است. این نامگذاری به خاطر شباهت ظاهری میوه این گیاه با بادام و نیز مغز خوردنی آن است که از نظر شکل و مزه شبیه به مغز بادام می‌باشد. گفتنی است نام این درخت در زبان تلوگو (سومین زبان بزرگ هند) بادام چتو (Badam chettu) و در زبان فرانسوی (Badamier)است که هر دو برگرفته از زبان فارسی است.

این درخت تا ۳۵ متر رشد می‌کند (در جنوب ایران معمولاً بین ۵ تا ۸ متر دیده می‌شود) ویژگی ظاهری آن ایجاد طبقات مدور از شاخ و برگ است. شاخه‌های این درخت در فاصله‌های معینی از طول تنه به صورت افقی در همه جهات رشد می‌کنند و یک طبقه از تاج درخت را تشکیل می‌دهند. این ویژگی نمایی شبیه به چتر چند طبقه به درخت می‌دهد. در همه کشورهای محل رویش به خاطر زیبایی و سایه دار بودن به عنوان درخت زینتی در مناطق شهری کاشته می‌شود. چوب لوز سرخرنگ، محکم و در مقابل آب بسیار بادوام است. برگ‌های این درخت پهن و بزرگ است ودر فصل پاییز به رنگ‌های پاییزی درآمده و می‌ریزند. این درخت در اواخر تابستان تا اوایل پاییز ثمر می‌دهد. میوه این درخت لوزی شکل و تقریباً بزرگ است (۵ تا ۷ سانتیمتر درازا و ۵/۳ تا ۵ سانتیمتر پهنا). میوه لوز نخست سبزرنگ و کال است، سپس به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای در می‌آید. بخش خوردنی آن نرم، شیرین و کمی ترش (اسیدی) است، هسته بزرگ لیف پوشیده‌ای هم دارد که دارای مغز خوردنی است. مغز این میوه ارزش خوراکی فراوانی دارد و دارای انواع مواد معدنی، ویتامین، کربوهیدرات و ۱۶ درصد روغن است.

در کشورهای گوناگون از برگ‌ها و پوست درخت لوز به شکل گسترده‌ای در پزشکی سنتی بهره می‌برند. در تایوان برگ‌های افتاده درخت را در درمان بیماری‌های جگر مؤثر می‌دانند و در سورینامبرای درمان اسهال و اسهال خونی، برگ‌های لوز را مانند چای دم می‌کنند و می‌خورند.

درخت سپستان 

درخت سپستان 

سـِپـِستان (نام علمی: Cordia myxa) گیاهی است از تیره گاوزبانیان.

درخت سپستان در نواحی جنوبی ایران، به‌ویژه کرانه‌های خلیج فارس پراکندگی دارد. این گیاه نسبت به خاک های مختلف حساسیت خاصی نشان نمی‌دهد(خاک های با بافت سبک را بیشتر می پسندد)، در رطوبت بالا عملکرد بهتری دارد و در ایران ارتفاع آن از ۳ تا ۸ متر می باشد

گیاهی است درختی که اندام‌های هوایی آن پوشیده از کرک وپرزهای خشن می‌باشد. برگ‌های آن متناوب و بدون گوشوارک بوده بی‌کرک، بیضوی منتهی به دمبرگ بلند، گل‌ها دوجنسی پنج‌پر متشکل از ۲ برچه پیوسته با گلی قیفی مجتمع بصورت گرزن فاصله‌دار است. میوه آن شفت است و میانبر چسبنده دارد.میوه شفت آن به بزرگی یک گیلاس است.

میوه این گیاه به اندازه آلوی کوچکی است و در درون آن شیره‌ای لزج و بیمزه‌است که کاربرد دارویی دارد و علیه سرفه سودمند است. در پزشکی سنتی از سپستان به عنوان ملین، خلط‌آور و نرم‌کننده (به ویژه در برطرف کردن گرفتگی صدا) استفاده می‌کرده‌اند.

سپستان همچنین باعث کاهش فشار خون شده و از لیزاب آن در صنایع قرص‌سازی استفاده می‌شود.

گونه‌های لیتوسپرموم آن، فعالیت هورمونی داشته و همچنین دارای (لیتوسپرمین) می‌باشند که برای رنگ کردن مواد غذایی از آنها استفاده می‌کنند.

از این گیاه ترشی بسیار خوش طعمی بدست می‌آید.

درخت جم

درخت جم

جم ( درمتون طب سنتی جامون و اوجن) نام درخت میوه دار و همیشه سبزی است که در شهرها و مناطق ساحلی جنوب ایران می‌روید. این درخت گرمسیری با نام علمی (Syzygium cumini) بومی کشورهای هند، سریلانکا، بنگلادش و اندونزی است. نام این درخت در ایران برگرفته از نام هندی آن است. امروزه علاوه بر این کشورها، در بسیاری از کشورهای دیگر از جمله فیلیپین، میانمار، برزیل، جزایر و کشورهای آمریکای مرکزی، فلوریدای آمریکا و برخی کشورهای آفریقایی درخت جمبو وجود دارد.

درخت جم از جمله درختان سریع‌الرشد است که در دو سالگی می‌تواند به بلندی بیش از سه متر برسد. در هند این درخت تا سی متر ارتفاع پیدا می‌کند، ولی در جنوب ایران معمولاً به بلندی ۷ تا ۱۴ متر دیده می‌شود. این درخت بیش از صد سال عمر می‌کند. منطقه رویش این گیاه از ساحل دریا تا ارتفاع ۱۸۰۰ متر از سطح دریا است ولی از ارتفاع ۶۰۰ متر به بالا میوه نمی‌دهد.

از آنجا که درخت جم تاج و منظره زیبایی دارد در بسیاری از مناطق رویش به عنوان درخت زینتی و سایه دار استفاده می‌شود. چوب آن محکم است و در مقابل آب استقامت زیادی دارد. در برخی کشورها از چوب جمبو برای ساخت تراورس و وسایل و ابزارالات کشاورزی و روستایی و نیز سوخت استفاده می‌شود. از پوست این درخت به خاطر داشتن ۸ تا ۱۹ درصد تانن در صنعت چرم‌سازی استفاده می‌شود. گل‌های این درخت نیز مورد علاقه زنبورهای عسل است و به همین خاطر در صنعت زنبورداری مؤثر می‌باشد. در جنوب ایران این درخت در ماه‌های تیر و مرداد ثمر می‌دهد. میوه رسیده جمبو سیاهرنگ است و به شکل و اندازه زیتون و یا کمی بزرگتر است. میوه جمبو که به صورت خوشه‌ای است، نخست کوچک و سبز است رفته رفته بزرگتر و سرخرنگ می‌شود و سپس به رنگ سیاه در می‌آید. میوه جمبو هسته بزرگی دارد که سخت نیست. بخش خوردنی آن نرم و آبدار است . جمبو کال گس و ترش است ولی میوه رسیده شیرین و کمی ترش است. از جمبو می‌توان سرکه، شراب، ژله و انواع شربت‌ها تهیه کرد. سرکه جمبو به دلیل خوشرنگ و معطر بودن در سراسر کشور هند ساخته و استفاده می‌شود. جمبو دارای انواع ویتامین‌ها و مواد معدنی است. علاوه بر اینها، بخش‌های مختلف گیاه ارزش دارویی دارند، به ویژه هسته‌های جمبو در درمان و کنترل بیماری قند (دیابت) مؤثرند.

در ادیان بودایی و هندی درخت جمبو مقدس و محترم است و افسانه‌های زیادی درباره آن وجود دارد.

درخت لور

درخت لور

لور یا لیلک از گونه‌های کمیاب درختان جهان است. این درخت از خانواده انجیر بوده و برگهای بیضی شکل و درشت دارد. شیره آن سفید رنگ و دارای پوست تنه صاف و خاکستری است. میوه‌های قرمز رنگ به درشتی فندق داشته و ریشه‌های هوایی دارد. در ایران این درخت در مناطق مختلف استان هرمزگان : بندرعباس، فین،جزیره کیش و دیگر نقاط استان هرمزگان بصورت بومی رشد می‌کند. در شهر بوشهر این درخت با نام لیلک شناخته میشود و در زیبا سازی شهر نقش موثری دارد.

تاریخ کهن درخت لول یا لور ( انجیر معابد ) banyan در گامرون (بندرعباس ) در تحقیقات راجع به گامرون به منابع مختلفی بر می خورم که در ان به درختهای بزرگ لول در اطراف گامرون اشاره شده است ، مثلا در یک منبع هلندی چنینی اشاره شده "Deze boom was zeer groot "این درخت خیلی بزرگی بود ، بعد ادامه می دهند که ریشه های این درخت از همه طرف اویزان شده بود بعضی روی زمین شکلی به خود گرفته بودند که می شد روی انها نشست . یا یک منبع انگلیسی اشاره می کند : قطر یکی از این درختها حدود ٣٧٠ فوت و شامل حدود ٥٠ تا ٦٠ کنده داشت که تقریبا ٩٢١ فوت بلندی داشتند ، وقت ظهر حدود ١١١٦ فوت سایه زیر درخت بود ، در یک منبع اشاره شده وقتی از شیراز به گامرون می امدی نزدیک گامرون جای بود بنام Ciah ciakor یا Pailulin منظورش پای لول یا لولون ، واشاره می شود به لول دخیلی ( لولی که بهش دخیل می بندند ) ، lul dagheli Della valle و janpatista Tavernier که خود مدتی در گامرون بوده اند و این درخت از نزدیک دیده اند ان را کامل توضیح می دهند و در تصویری که تاورنیه کشیده سمت راست شرق گامرون درخت عظیمی نشان می دهد ، در یک منبع انگلیسی در سال ١٧٥٨ اشاره به این لول می کند و ظمن شرح عظمت این درخت می گوید لول معروف نیم مایل تا کارگاه انگلیسیها فاصله دارد ، در یکی از منابع اشاره می کند که این درخت مساحتی حدود ١٧٠٠ یارد که می شود حدودا ١٥٠٠ متر در بر می گرفته . با توجه به نوشته های مختلف به این نتیجه می رسیم که در گامرون چند لول بزرگ بوده یکی در شرق گامرون نزدیک چاه اب نابن ( نایبند ) در مسر کرمان بهبندرعباس و دیگری در غرب گامرون در مسیر شیراز به گامرون در نخلستانهای سورو ، ( اکثر افراد مسن سورویی هنوز این درخت بیاد دارند و از ان تعریف می کنند ) در باره درخت لول نایبند هم مشخصا منابع انگلسی شرح می دهند که درخت اینقدر بزرگ بود که می شد چند هزار سرباز زیر سایه ان استراحت کنند . کلمه بانیان که در انگلیسی و هلندی به این درخت بکار می برند بخاطر این بود که تجار هندی در که در زبان گجراتی و سانسکریت به بانیاس یا بانیان معروف بودند زیر این درخت ها در گامرون جمع می شدند داد وستد می کردند و برای خود معبد گوچکی ساخته بودند ( pagad ) باعث شد که پرنغالیها و هندیها به این چند درخت مشخص درخت بانیان گویند وچون زیر این درختها معابدی نیز وجود داشت در بعضی زبانها به درخت مقدس یا انجیر معابد معروف کشت ، در زبان پرتغلی به ان درخت ریشه ها نیز می گویند "arbor de raiz" در هلندی و انگلیس بصورتهای banian یا banyan هم نوشته می شود ، در زیر تعدای از از نوشته ها بصورت تصویر در کنار تصاویر لول یا لور دیده می شود در گویش بندر بعضی لول و بعضی لور بکار می برند ولی در اسناد موجود اشاره شده که ایرانیها (ساکنان محل ) به ان لول می گویند گر چه از این لولهای کهن منطقه ( مثل بناهای کهن ) چیزی باقی نمانده. ولی در گوشه و کنار بندرعباس و بعضی نقاط هرمزگان می توان بصورت پراکنده تعدای درخت انجیر معابد یا لول دید ، لول ریشه عمیقی در تاریخ منطقه دارد و اسمش با تاریخ گامرون گره خورده. ، وبا داشتن برگهای همیشه سبز و سایه گسترده و رشد سریع ، می تواند بعنوان یک درخت بومی فضای شهر و پارکها سبز کند اگر بیشتر مورد توجه قرار گیرد و کاشته شود حتی درختهای بندرعباس هم برای خودشان تاریخ دارند ، شناسنامه تاریخی دارند ، تاریخی به عظمت تاریخ هرموز ، گامرون ، جرون و سورو ، باید همتی کرد و از لابلای منابع مختلف موجود این درختان دوباره جان داد .

درخت شیریشک

درخت گوا وا (زیتون بندری)

درخت گوا وا (زیتون بندری)

گواوا معروف به سیب و زیتون محلی میوه‌ای منحصر به مناطق گرمسیری به ویژه سیستان و بلوچستان است که سرشار از ارزش غذایی و دارای کاربردهای درمانی و صنعتی است.

---

گواوا (Guava) با نام علمی نام علمی Psidium guajava معروف به سیب مناطق گرمسیری در گذشته‌های بسیار دور از مکزیک تا پرو کشت می‌شد اما امروز کشت و پرورش آن در نقاط گرمسیری و نیمه گرمسیری دنیا گسترش یافته است.

گیاه گواوا درختچه‌ای همیشه سبز از خانواده میرتاس‌هاست که برگ‌های در برابر هم دراز و بیضی شکل دارد. گواوا به عنوان میوه دسری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از درخت گواوا به عنوان حصار و همچنین گیاه زینتی نیز استفاده می‌شود.

 

گیاه کم توقع

گواوا گیاه بسیار کم‌توقعی است و کاشت و پرورش آن به صورت باغ یکدست یا مخلوط با سایر درختان میوه به منظور تولید میوه ارگانیک در بسیاری از مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری دنیا رواج دارد.

مناطق عمده کشت این محصول در دنیا کشورهای جنوب آسیا، هاوایی، کوبا، هند و در ایران برخی مناطق هرمزگان و است. در زبان بومی جنوب گواوا به «زیتون محلی و زیتون بندری» معروف است؛. زیرا میوه آن چیزی شبیه زیتون و یا انار کوچک است، در بالای میوه تاجی از کاسبرگ‌ها قرار دارد. میوه آن گوشت‌دار است. دانه‌های آن مانند دانه‌های انگور در گوشت قرار دارد. رنگ میوه قرمز یا زرد است. میوه آن شیرین است و آن را خام یا پخته به شکل مربا و ژله می‌خورند. این میوه در شمال کشور نیز می‌روید و در بین خانواده‌های ایرانی مصرف کمتری به نسبت دیگر میوه‌ها دارد؛ اما خوردن آن خالی از لطف نیست.

میوه گواوا بسیار خوشمزه‌ است که از پوست آن سالاد و دسر تولید می‌کنند و ژله گواوا نیز معروف است. ارقام وحشی گواوا منابع خوبی برای تولید ژله هستند لذا در صورت صنعتی شدن از میوه گواوا می‌توان کره میوه‌ای، شربت و آب میوه هم تهیه کرد.